Stefan Żeromski narodził się w roku klęski powstania styczniowego. Tradycje patriotyczne w domu Żeromskiego były niezwykle żywe, dlatego problemy te będą niejednokrotnie wracać w jego utworach. W utworze „Rozdziobią nas kruki i wrony” ukazana problematyka narodowa. Akcja rozgrywa się pod koniec powstania i opowiada o zamordowaniu przez Moskali powstańca. Żeromski podkreśla fatalne skutki nieprzyciągnięcia do powstania chłopów(epizod chłopem, który ograbia zabitego powstańca, a jego zwłoki zrzuca do dołu po ziemniakach. Obojętność i bezczeszczenie ciała zabitego jest według pisarza: ucisk najuboższych, ciemnota i zabobony. Chłopi nie czują żadnej tożsamości narodowej, nie są uświadomieni patriotycznie. Opowiadanie „Doktor Piotr” zawiera problematykę moralną. Ukazuje jednostkę dokonującą wyboru, ojciec tytułowego bohatera Dominik Cedzyna jest nadzorcą, który okrada robotników, aby zdobyć pieniądze na studia syna. Dowiedziawszy się o nieuczciwości ojca Piotr postanawia oddać robotnikom pieniądze. W tym celu znowu musi wyjechać za granicę i zarobić pieniądze. Zrywa kontakt z ojcem. Żeromski ukazuje kolejną postać czystą moralnie, krytykuje rzeczywistość, w której jedni ludzie oszukują i wykorzystują drugich.

Wyzysk prostego i ubogiego człowieka pojawi się także w noweli „Zmierzch” - problematykę społeczną ukazuje. Opisuje krótki epizod pary ubogich wieśniaków, zmuszanych do nieludzko ciężkiej pracy. Muszą pracować całymi dniami aby przeżyć zimę. Gibałowa zaniedbuje własne dziecko, które musi zostawić same w domu bez opieki. Cierpi psychicznie, gdyż boi się aby mu nie stała się krzywda. Jednak nie może oderwać się od pracy, gdyż mogłaby stracić pieniądze.